Trong nỗ lực cải tạo môi trường sông Tô Lịch, chính quyền thành phố Hà Nội đang tích cực triển khai nhiều giải pháp toàn diện. Một trong những bước tiến quan trọng là việc xây dựng hệ thống đập dâng nhằm giữ nước và điều tiết dòng chảy trên con sông huyết mạch này. Mới đây, vào tháng 2/2025, đập dâng đầu tiên trên sông Tô Lịch đã được khởi công tại khu vực hạ lưu sông, thuộc phường Thanh Liệt, Hà Nội. Công trình này đặt tại khu vực cầu Quang với mục tiêu hồi sinh dòng sông vốn đã bị ô nhiễm nặng.
Đập dâng đầu tiên đang được hoàn thiện với kết cấu bê tông ở phần lòng đập và xung quanh. Để thi công, đơn vị xây lắp đã dựng tường thép bao quanh khu vực đập nhằm ngăn nước tràn vào công trường và dành khoảng 8m lòng sông cho nước lưu thoát. Dự án do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng Công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp Thành phố Hà Nội làm chủ đầu tư, và Công ty CP Xây dựng, dịch vụ và thương mại 68 đảm nhiệm vai trò nhà thầu thi công. Đập dâng có chức năng giữ mực nước ổn định cho sông Tô Lịch quanh năm và điều tiết dòng chảy để cải thiện chất lượng nước thông qua dẫn bổ cập từ sông Hồng.
Đáng chú ý, đập dâng cao su được thiết kế với nhiều ưu điểm so với đập truyền thống như chi phí thấp, thi công nhanh, chịu được lún không đều và có thể xả lũ tốt. Công trình này có chức năng tương tự đập tràn hay cống có cửa van, kết cấu ngăn nước của đập bằng túi cao su liên kết với móng đập, cho phép điều chỉnh mực nước bằng cách bơm hoặc xả khí/nước vào túi. Giải pháp này không chỉ giúp duy trì dòng chảy mà còn góp phần giảm thiểu tình trạng ô nhiễm trên sông.
Sông Tô Lịch có độ dốc không đáng kể, với chênh lệch cao độ đáy sông tại điểm đầu đường Hoàng Quốc Việt và điểm cuối Thanh Liệt khoảng 2m. Do đó, lượng nước bổ cập vào sông với lưu lượng thấp không đủ tạo dòng chảy và dâng nước trên toàn bộ chiều dài sông. Vì vậy, việc xây dựng đập dâng là cần thiết để giữ lại một phần nước, duy trì dòng chảy và mực nước tối thiểu, tránh tình trạng khô cạn lòng sông.
Theo kế hoạch, sông Tô Lịch sẽ có tổng cộng 3 đập dâng được xây dựng tại các vị trí: Cầu Quang (huyện Thanh Trì), cầu Cót (quận Cầu Giấy) và cầu Dậu (quận Hoàng Mai). Ba điểm này sẽ chia tuyến sông dài hơn 14km thành các đoạn ngắn, giúp kiểm soát nguồn nước và giảm tải ô nhiễm. Việc này không chỉ giúp cải thiện môi trường sống xung quanh mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống cho cư dân nearby.
Đập dâng ở Thanh Liệt là một trong những công trình tiêu biểu, gồm hai lớp chắn nước và một đài quan sát trên cao. Phần nổi của đập được thiết kế mang đậm yếu tố truyền thống, với mái hình nón, hoa văn cổ điển và màu sắc trang nhã. Đài quan sát bát giác có cột bê tông, mái tôn giả ngói, phần hoa văn sơn vàng, tạo cho công trình vừa có nét cổ kính, vừa hiện đại.
Sông Tô Lịch dài 13,4km, điểm đầu là mương Nghĩa Đô đường Hoàng Quốc Việt, điểm cuối thoát ra sông Nhuế qua cửa điều tiết đập Thanh Liệt và thoát ra sông Hồng qua tuyến hạ lưu sông Kim Ngưu về trạm bơm Yên Sở. Do Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá thu gom, xử lý hầu hết nước thải đổ vào sông Tô Lịch và không bổ cập trở lại nên sông đối diện nguy cơ cạn kiệt vào mùa đông xuân. Trước tình hình đó, chính quyền Hà Nội đã tính nhiều giải pháp, trong đó có làm cống dẫn nước từ sông Hồng vào, tạm thời lấy nước đã xử lý của Hồ Tây bổ sung, và xây đập dâng giữ nước.
Ngoài việc xây dựng đập dâng, hiện công tác nạo vét, thanh thải lòng sông, chống sạt lở hai bên bờ đang được thực hiện. Dự kiến, công trình đập tràn sẽ hoàn thành vào tháng 8/2025, và việc lấy nước vào sông Tô Lịch sẽ được thực hiện từ tháng 9/2025. Những nỗ lực này của chính quyền thành phố Hà Nội không chỉ nhằm cải thiện môi trường mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân sống gần khu vực sông Tô Lịch.
