Kinh tế biển đang trở thành một trong những ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam, với mục tiêu khai thác tiềm năng lớn của đất nước. Kinh tế biển bao gồm toàn bộ các hoạt động kinh tế diễn ra trên biển, trong đó nuôi trồng và khai thác hải sản được xác định là động lực phát triển. Toàn bộ các hoạt động kinh tế diễn ra trên biển đã được các nhà khoa học thống nhất bao gồm: đánh bắt và nuôi trồng thủy – hải sản; kinh tế hàng hải; khai thác dầu khí ngoài khơi; khai thác khoáng sản; năng lượng tái tạo; du lịch biển; kinh tế đảo và làm muối.

Vấn đề phát triển bền vững nhằm đạt được tăng trưởng kinh tế đồng thời giảm các tác động tiêu cực đến môi trường đã được đặt ra. Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 139/2024/QH15 về Quy hoạch không gian biển quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị quyết số 37/NQ-CP về Kế hoạch thực hiện Quy hoạch không gian biển quốc gia thời kỳ 2021-2030. Quan điểm bao trùm là sử dụng tài nguyên một cách có trách nhiệm, chuyển đổi sang nền kinh tế sử dụng tài nguyên hiệu quả, ít carbon. Duy trì tài sản tài nguyên thiên nhiên hướng tới bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái, đa dạng sinh học và vốn tự nhiên.

Thực trạng động lực phát triển kinh tế biển cho thấy nuôi trồng và khai thác hải sản là động lực quan trọng. Việt Nam có bờ biển dài 3.260 km, diện tích mặt biển 1 triệu km2 và hơn 4.000 đảo, quần đảo với hơn 12.000 loài sinh vật biển. Thủy sản biển cùng với lợ và ngọt, năm 2024 đạt sản lượng trên 9,6 triệu tấn; trong đó, nuôi trồng 5,8 triệu tấn (hơn 60%) thuộc TOP 4 quốc gia trên thế giới; xuất khẩu 10,07 tỷ USD đến hơn 170 quốc gia và vùng lãnh thổ, thuộc TOP 3 thế giới.

Tuy nhiên, nguồn lợi hải sản đang suy giảm, đặc biệt vùng biển ven bờ. Từ năm 2027 đến nay, EU đã cảnh báo ‘thẻ vàng’ IUU về khai thác vi phạm biển nước ngoài; quản lý, giám sát đội tàu; truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Chiến lược phát triển thủy sản trên biển đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, với mục tiêu chung đến năm 2030: Phát triển thủy sản thành ngành kinh tế quan trọng của quốc gia, sản xuất hàng hóa lớn gắn với công nghiệp hóa – hiện đại hóa; có thương hiệu uy tín, khả năng cạnh tranh và hội nhập quốc tế; góp phần giữ vững độc lập, chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Tầm nhìn đến năm 2045: Thủy sản là ngành kinh tế thương mại hiện đại, bền vững, có trình độ quản lý, khoa học công nghệ tiên tiến; là trung tâm chế biến thủy sản sâu, thuộc nhóm ba nước sản xuất và xuất khẩu thủy sản dẫn đầu thế giới; giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu các ngành kinh tế nông nghiệp và kinh tế biển.

Định hướng và giải pháp thời gian tới bao gồm nuôi trồng thủy sản biển, phát triển nuôi các đối tượng chủ lực và các loài có giá trị kinh tế gắn bảo vệ môi trường sinh thái. Sản xuất giống chất lượng cao, ưu tiên phát triển giống các đối tượng chủ lực, các loài mới có tiềm năng. Phát triển nuôi trồng vi tảo, rong biển phục vụ nhu cầu thực phẩm và cung cấp nguyên liệu cho các ngành kinh tế khác.

Về khai thác, tập trung phát triển khai thác hải sản vùng khơi, giảm dần cường lực khai thác đảm bảo phù hợp với trữ lượng nguồn lợi. Tổ chức lại hoạt động khai thác hải sản vùng lộng, ven bờ, phát triển nuôi trồng gắn với du lịch sinh thái, nghề cá giải trí. Tuân thủ các quy tắc ứng xử nghề cá có trách nhiệm, chống khai thác IUU. Giảm thiểu, tiến tới chấm dứt các nghề khai thác có tính hủy diệt nguồn lợi. Áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến, cơ giới hoá, hiện đại hoá tàu cá; giảm tổn thất sau thu hoạch đến năm 2030 dưới 10%.

Việt Nam đang tích cực triển khai các biện pháp nhằm chống lại việc khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), với mục tiêu gỡ bỏ ‘thẻ vàng’ của Ủy ban châu Âu (EC). Từ nỗ lực của Việt Nam, EC đã tiến hành bốn lần kiểm tra và ghi nhận sự tiến bộ trong công tác chống IUU, đặc biệt là trong việc hoàn thiện khung pháp lý, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình và xây dựng cơ sở dữ liệu nghề cá.

Dự kiến vào cuối năm nay, Đoàn thanh tra của EC sẽ tiếp tục thực hiện đợt thanh tra đối với thủy sản Việt Nam. Đây là cơ hội để Việt Nam tiếp tục chứng minh sự quyết tâm và nỗ lực trong việc chống IUU. Tỉnh Cà Mau, với hơn 5.200 tàu cá, trong đó có hơn 2.000 tàu có chiều dài trên 15m, đang quyết tâm quản lý và giám sát chặt chẽ hoạt động khai thác hải sản. Tỉnh đặt mục tiêu 100% hồ sơ của các tàu cá được số hóa và đạt yêu cầu để cung cấp cho Đoàn thanh tra EC hoặc các cơ quan Trung ương khi cần.

Lực lượng Biên phòng tỉnh Cà Mau đã phối hợp chặt chẽ với các cấp, ngành trong việc tuyên truyền, vận động ngư dân không vi phạm IUU. Thượng tá Trương Bảo Xuyên, Phó Tham mưu trưởng Bộ đội Biên phòng tỉnh Cà Mau, cho biết đơn vị đã chủ động phối hợp với cấp ủy, chính quyền địa phương để tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho ngư dân về quy định IUU. Qua đó, nhằm nâng cao nhận thức của ngư dân về tầm quan trọng của việc chống IUU và các quy định pháp luật liên quan.

Ông Lê Văn Quang, một ngư dân xã Sông Đốc, cho biết đã được tuyên truyền và tập huấn về các quy định pháp luật trong khai thác thủy sản. Ông cam kết tuyệt đối không vi phạm các quy định IUU. Sự cam kết này không chỉ thể hiện trách nhiệm của ông Quang mà còn thể hiện sự chuyển biến trong nhận thức của nhiều ngư dân khác tại địa phương.

Bên cạnh công tác tuyên truyền, các cơ quan chức năng tỉnh Cà Mau cũng kiên quyết xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Trong 6 tháng đầu năm 2025, đã có 33 vụ/36 trường hợp vi phạm trong lĩnh vực thủy sản bị phát hiện và xử phạt, với tổng số tiền gần 800 triệu đồng. Một trường hợp điển hình là việc xử phạt hành chính đối với một người đồng sở hữu tàu, một thuyền trưởng và một máy trưởng tàu cá vi phạm trong lĩnh vực quản lý, bảo vệ biên giới quốc gia. Tổng mức phạt hơn 500 triệu đồng.

Đại tá Nguyễn Văn Ngọc, Phó Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Cà Mau, cho biết thời gian tới, đơn vị sẽ tiếp tục tăng cường công tác nắm tình hình trên biển, kịp thời phát hiện, xác minh, điều tra các tổ chức, cá nhân môi giới, tổ chức đưa tàu cá và ngư dân Việt Nam đi khai thác hải sản trái phép ở vùng biển nước ngoài. Với sự nỗ lực và quyết tâm của các cấp, ngành và ngư dân, tỉnh Cà Mau đang dốc sức triển khai mạnh mẽ, quyết liệt các giải pháp để gỡ ‘thẻ vàng’ của EC và phát triển kinh tế – xã hội địa phương.

Chính phủ Việt Nam đang tiếp tục đẩy mạnh các biện pháp chống IUU, nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành thủy sản và bảo vệ chủ quyền biển đảo. Thông tin về các nỗ lực chống IUU tại Việt Nam có thể được tìm hiểu tại Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) và các nguồn tin cậy khác.